Fransa’nın Batı Afrika’daki askeri varlığı, sömürge tarihine dayanıyor.
Aralarında Nijer, Çad ve Gabon gibi birçok Afrika ülkesi 1960’lı yıllarda bağımsızlığına kavuşarak Fransız vesayetinden kurtulsa da, Paris hükümeti, bu ülkelerdeki askeri varlığını çeşitli işbirlikleri aracılığıyla yakın zamana kadar sürdürdü.
Fransa’nın Afrika kıtasında 1970’de 20 bin askeri bulunurken, bu sayı 2022’de 6 bine geriledi.
Bu durum oldukça önemli. Zira Afrika kıtasındaki Fransız askerleri, Paris’in bölge üzerindeki nüfuzunun da en önemli göstergesiydi
Asker sayısı azalıyor
Fransa’nın Ocak 2020’de Mali’de yaklaşık 5 bin, Nijer’de 1500, Cibuti’de 1500, Çad’da 1000, Fildişi Sahili’nde 600, Gabon’da 350, Senegal’de 350 ve Burkina Faso’da 400 askeri bulunuyordu.
Mali, Burkina Faso ve Nijer’in askeri yönetimlerinin Fransa ile askeri anlaşmaları feshetmesi üzerine Aralık 2023 itibarıyla söz konusu 3 ülkede Fransa’nın askeri kalmadı.
Çad yönetiminin talebiyle Ocak 2025 itibarıyla ülkedeki 3 askeri üssünü devreden Fransa, Fildişi Sahili’ndeki tek askeri üssünü de dün itibarıyla Fildişi Sahili ordusuna bıraktı.
Çad’da görevli Fransız askerlerinin tamamı ülkeyi terk ederken, Fildişi Sahili’nde 80 asker ülkede görev yapmaya devam edecek.
Yaklaşık 350 askerin bulunduğu Senegal’deki Fransız üssünün de yıl sonunda kapanması bekleniyor. Sayısı henüz belli olmasa da Fransa’nın Senegal’de de asker bırakabileceği belirtiliyor.
Fransa’nın Cibuti ve Gabon’daki asker sayısında herhangi bir değişiklik olmadı.
“Fransız kışı”
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un göreve geldiği 2017 yılından bu yana ise Paris hükümeti ve Afrika ülkeleri arasında farklı krizler yaşandı ve Fransa’nın kıtadaki askeri varlığında azalmaya gidildi.
Mali, 2022’de Fransa ile savunma alanındaki işbirliği anlaşmalarını feshetti. Fransa ise Mali’nin tek taraflı fesih kararını “gayri meşru” olarak nitelendirse de, Ağustos 2022’ye kadar bu ülkedeki askerlerini çekti.
Burkina Faso, yaklaşık 1 yıl sonra, Ocak 2023’te, Fransa ile arasındaki askeri işbirliğini feshederek Fransız askerlerinin ülkesinden gitmesini talep etti. 400 Fransız askeri, Şubat 2023’te bu ülkeyi terk etti.
Fransa’nın askeri gücünü çektiği diğer ülke de Nijer oldu. Nijer, Ağustos 2023’te Paris ile askeri işbirliğini sonlandırırken, Fransa, bu ülkedeki yaklaşık 1500 askerini aynı yılın Aralık ayına kadar çekti.
Bunun yanı sıra Fransa, Cibuti dışında birçok Afrika kıtasındaki askeri varlığında değişikliğe gitmeyi planlıyor.
Çad hükümeti, 28 Kasım’da Fransa ile imzalanan savunma sanayisi ve güvenlik alanındaki işbirliğini iptal etme kararını duyurdu. Çad makamları, ülkede bulunan 1000 Fransız askerinin çekilme sürecinin 31 Ocak 2025’e kadar tamamlanmasını isterken, Fransız savaş uçakları ve birlikleri Aralık ayında ülkeyi terk etmeye başladı.
Çad Cumhurbaşkanı Muhammed İdris Debi İtno, yılbaşında, Fransız askeri birliklerinin 31 Ocak’a kadar ülkeden tamamen çekileceğini açıkladı.
Son olarak Senegal Cumhurbaşkanı Bassirou Diomaye Faye, yılbaşı dolayısıyla yayımladığı mesajda, bağımsız bir ülkede yabancı birliklerin olmaması gerektiğini ifade ederek, “2025’te ülkede bütün yabancı askeri varlıkların sonlandırılması için doktrin hazırlama talimatı verdiğini” açıkladı.
Ayrıca Fildişi Sahili Cumhurbaşkanı Alassane Ouattara da yeni yıl konuşmasında ülkedeki Fransız askeri üssünün bu ay içinde Fildişi Sahili’ne teslim edileceğini duyurdu.
Karanlık geçmiş: Sömürgeci Fransa
Sömürgecilik faaliyetlerinin ortaya çıkmasında 15’inci yüzyılda Rönesans’la birlikte başlayan Avrupalılık bilincinin yadsınamaz bir etkisi vardır. Öyle ki, bir sonraki asırda coğrafi keşiflerin başlaması ve Sanayi Devrimi’nin olması, sömürgecilik faaliyetlerinin ete kemiğe bürünmesine yol açtı.
Fransa’nın sömürge topraklar arayışını iki ana bölümde değerlendirmek mümkün. 16’ncı yüzyıldan itibaren Kuzey Amerika, Antil Adaları, Doğu Hindistan’ın bir bölümü ve Afrika’nın bir kısmı Fransa’nın nüfuz alanına girdi.
1830’dan itibaren ise 19’uncu yüzyıl, Fransa için kudretli bir imparatorluk rüyasının gerçekleştiği önemli bir dönem oldu. Fransa bu yüzyılda Hindiçin (Laos, Kamboçya, Vietnam), Yeni Kaledonya, Fransız Polinezyası gibi yeni sömürgeler elde etti ve Osmanlı Devleti’nin zafiyet içinde bulunmasından da faydalanarak İngiltere ile birlikte Afrika’da mutlak söz sahibi oldu.
Cezayir (1830), Gabon (1839), Moritanya (1854), Senegal (1854), Gine (1855), Fildişi Sahili (1855), Kongo (1859), Mali (1883), Madagaskar (1896), Benin (1899), Burkina Faso (1896), Togo (1884-Almanya, 1918-Fransa), Çad (1900) ve Nijer (1900) gibi pek çok ülke Fransa’nın kontrolüne geçti.
Fransa ele geçirdiği bu ülkeleri ya doğrudan sömürgeleştirme yoluna gitti ya da Tunus (1881), Fas (1912), Laos (1893), Kamboçya (1863), Vietnam (1862) gibi protectorat (himaye) görüntüsünde kontrol altına aldı.
Fransa, 1524’te başlattığı sömürgecilik faaliyetleriyle Afrika’nın batısında ve kuzeyinde 20’den fazla ülkede hakimiyet kurdu. Afrika’nın yüzde 35’i, 300 yıl boyunca Fransa’nın kontrolünde kaldı.
Senegal, Fildişi Sahili ve Benin gibi ülkeler o yıllarda Fransa’nın köle ticaret merkezleri olarak kullanıldı ve bölgedeki tüm kaynaklar sömürüldü.
