Son yıllarda, dünya genelinde başkent taşıma kararı alan ülkelerin sayısı hızla artıyor. Geleneksel olarak siyasi ve idari sebeplerle alınan bu kararlar, günümüzde nüfus artışı, çevresel sorunlar ve ekonomik gereklilikler gibi daha karmaşık gerekçelere dayanıyor.
İran da bu değişim sürecine katılan son ülkelerden biri oldu. Hükümet Sözcüsü Fatma Muhacerani, Tahran’ın hızlı artan nüfusu ve altyapı sorunları nedeniyle yeni bir başkent inşa edileceğini ve bu şehrin ülkenin güneyindeki Mekran bölgesinde olacağını açıkladı.
İran’ın bu kararı, dünyada başkentini taşıyan diğer ülkelerin gerekçelerine paralel bir tablo sunuyor. Mısır, Endonezya, Güney Kore gibi ülkeler de başkentlerini nüfus baskısını hafifletmek, doğal afetlerden korunmak ya da ekonomik faaliyetleri daha dengeli dağıtmak amacıyla taşıma kararı aldı. Geçmişte ise Brezilya, Pakistan, Kazakistan, Myanmar ve Malavi gibi ülkeler, farklı nedenlerle yeni başkentler inşa ederek bu tarihi değişimlere öncülük etti.
Mısır’ın “Yeni İdari Başkenti”
Mısır’ın başkenti Kahire, dünyadaki en kalabalık şehirlerden biri. Yıl 2050’ye geldiğinde, bu megakent nüfusunun 40 milyonu bulması bekleniyor. Her yıl milyonlarca insanın yaşadığı bu metropolde, trafik sıkışıklığı ve nüfus artışı adeta iç içe geçmiş durumda. Ancak, Mısır hükümeti bu sorunlara çözüm bulmak amacıyla 2015 yılında yeni bir başkent inşa etmeye başladı.
“Yeni İdari Başkent” adı verilen bu şehir, hükümet binalarını, büyükelçilikleri ve finansal kurumları barındıracak şekilde planlanıyor. Kahire’nin yükünü hafifletmeyi amaçlayan bu hamle, aynı zamanda ülkenin ekonomik yaşamını yeniden şekillendirecek gibi görünüyor.
.jpg)
Endonezya’nın Jakarta’dan Nusantara’ya göçü
Endonezya, dünyanın en kalabalık ülkelerinden biri. Yalnızca Jakarta, ülkenin en büyük şehri, 30 milyondan fazla insanı barındırıyor. Ancak Jakarta, doğal felaketlerle boğuşan bir şehir. Özellikle sel baskınları ve iklim değişikliğinin etkisiyle, şehir gelecekte deniz seviyesinin altına düşme riskiyle karşı karşıya. Endonezya hükümeti, bu yüzden başkentini Borneo Adası’ndaki Nusantara şehrine taşımaya karar verdi. 2019’da başlayan planlama süreci, pandeminin etkisiyle gecikmiş olsa da yakında tamamlanması bekleniyor. Jakarta, felaketsiz bir geleceğe doğru bu yolla adım atmayı hedefliyor.
Seul’un yükü
Güney Kore, başkentini taşımaya karar veren bir başka ülke. 2003 yılında başlatılan Sejong’a taşınma süreci, 2007’de fiilen başladı. Hükümet binalarının büyük kısmı Sejong’a taşınırken, sadece Cumhurbaşkanlığı ve Ulusal Meclis hala Seul’da kalacak.
Bunun sebepleri arasında, başkent Seul’un aşırı nüfus artışı ve kuzeydeki Kore sınırına olan yakınlığı da yer alıyor. Güney Kore hükümeti, başkenti Sejong’a taşırken, aynı zamanda ekonomi ve altyapıyı daha dengeli bir şekilde ülke genelinde yaymayı hedefliyor.
Montserrat ve Ekvator Ginesi: “Hayalet başkentler”
Montserrat ve Ekvator Ginesi, başkentlerini taşıyan ancak bu süreçte ciddi zorluklarla karşılaşan diğer iki ülke. Montserrat’ın eski başkenti Plymouth, 1995’teki volkanik patlamalar nedeniyle terk edilmek zorunda kaldı. Bugün Plymouth, adeta bir “hayalet şehir”. Yine de resmi başkent olma unvanını koruyor. Ancak, halkın ve hükümetin gerçek başkenti Brades.
Montserrat, yeni başkentini 2013’te kurmaya başlamıştı, ancak pandemi nedeniyle bu süreçte gecikmeler yaşandı. Ekvator Ginesi ise, Malabo’yu terk ederek yeni başkenti Ciudad de la Paz’ı inşa etmeye başladı. Ancak bu şehir de henüz tam anlamıyla yaşanabilir bir başkent haline gelmedi.
Geçmişten günümüze başkentini taşıyan ülkeler
Başkent değişikliklerinin tarihi oldukça eskilere dayanıyor. 50 yıl öncesine kadar, başkentlerin değişmesi çoğunlukla siyasi gerekçelerle yapılıyordu. Ancak, zamanla değişen koşullar, başkent taşıma kararlarını etkiledi. İşte başkentini taşıyan bazı ülkeler…
Alma-Ata’dan Astana’ya
Kazakistan, Sovyetler Birliği’nin çöküşü sonrası 1997’de başkentini Alma-Ata’dan Astana’ya taşımaya karar verdi. Bu karar, ülkenin siyasi ve ekonomik merkezini yeniden inşa etmek amacıyla alınmıştı. Astana, hızla gelişen bir şehir haline geldi, ancak 2019’da, Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in önerisiyle, Astana’nın adı Nur-Sultan olarak değiştirildi. Kazakistan, başkentini taşırken, ekonomik ve coğrafi merkezleri birleştirmeyi hedefliyordu.
Rio de Janeiro’dan Brazilya’ya
Brezilya, başkentini 1960 yılında Rio de Janeiro’dan Brazilya’ya taşıdı. Brezilya hükümeti, başkenti iç bölgelere taşımayı, ülkenin doğu ve batı arasında bir denge kurmayı amaçlıyordu. Bu taşıma kararının arkasındaki temel motivasyonlardan biri, ülkenin Amazon bölgesindeki iç bölgelerin gelişimini sağlamak ve denizden uzak, daha güvenli bir başkent yaratmaktı. Brazilya, modern mimarisiyle ünlü, planlı bir şehir olarak inşa edildi.
Zomba’dan Lilongve’ye
Malavi, 1975’te başkentini Zomba’dan Lilongve’ye taşıdı. Bu karar, ülkenin gelişen altyapı ihtiyaçları ve kırsal bölgelerdeki stratejik konum değişikliklerinden kaynaklanıyordu. Lilongve, başkent olduktan sonra hızla gelişmeye başladı ve bugün Malavi’nin siyasi, ekonomik ve kültürel merkezi olma rolünü üstleniyor.
Rangoon’dan Nepido’ya
Myanmar, 2005 yılında başkentini Rangoon’dan Nepido’ya taşıdı. Bu değişiklik, ülkedeki siyasi merkezle ilgili yönetimsel kararlarla bağlantılıydı. Nepido, stratejik olarak daha merkezi bir konumda yer alıyordu ve askeri hükümetin kararları doğrultusunda hızla büyüdü. Bugün Nepido, Myanmar’ın en önemli yönetim merkezlerinden biri olarak kabul ediliyor.
