Temmuz 2023’te fırlatılan Euclid misyonu, evrenin “karanlık tarafı” ile ilgili kalıcı soruları yanıtlamak amacıyla şimdiye kadar yapılmış en büyük ve en doğru 3D haritayı oluşturmayı hedefliyor.
Bilim insanları, 25 Mart ile 8 Nisan arasında yapılan 260 gözlemle elde edilen 208 gigapiksellik haritanın ilk parçasını bir araya getirdi. Ancak bu, Euclid’in gelecekte yapacağı kapsamlı gökyüzü taramasının çok küçük bir kısmını temsil ediyor.
Euclid teleskobu, dünyanın güney yarım küresinden görülebilen gece gökyüzünün bir bölümünü kapsayan mozaikte yaklaşık 100 milyon yıldız ve galaksiye yer verdi. Mozaik, 15 Ekim’de İtalya’nın Milano kentindeki Uluslararası Astronotlar Kongresi’nde tanıtıldı.
Kapsamlı bir haritanın ilk parçası
ESA’nın Euclid proje bilimcisi Valeria Pettorino, “Bu muhteşem görüntü, altı yıl içinde gökyüzünün üçte birinden fazlasını ortaya çıkaracak bir haritanın ilk parçası. Bu haritanın yalnızca %1’ini oluşturuyor ve buna rağmen, bilim insanlarının evreni tanımlamanın yeni yollarını keşfetmesine yardımcı olacak birçok kaynağı içeriyor” ifadelerini kullandı.
Euclid’in birincil hedeflerinden biri karanlık madde ve karanlık enerjiyi gözlemlemek. Karanlık maddenin hiç tespit edilememiş olmasına rağmen, evrendeki toplam maddenin yüzde 85’ini oluşturduğu düşünülüyor. Karanlık enerji ise evrenin hızlanan genişlemesine katkıda bulunduğu düşünülen gizemli bir güç.
Astronomlar, teleskobun milyonlarca galaksiyi gözlemlemesinin, evrenin yapısını sağlayan ve onun gizemli hızlanma oranını yönlendiren saklı güçleri açığa çıkarmasını umuyor.
Evrende yeni bir bakış açısı
Euclid’in geniş açısı, NASA’nın James Webb Uzay Teleskobu’nun kameralarının kapsayabildiğinden 100 kat daha büyük bir gökyüzü bölümünden veri kaydedebilirken, hassas kameraları da birçok gök cismi hakkında ayrıntılı bilgiler elde etmeyi sağlıyor.
Örneğin, 470 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan Abell 3381 kümesindeki bir spiral galaksinin ince yapısı ve Samanyolu galaksimizdeki yıldızlar arasındaki açık mavi bulutlar mozaikte görülebiliyor.
Euclid’in ilk görüntüleri, Kasım 2023’te yayımlanmıştı, ancak teleskop düzenli gözlemlerine Şubat ayında başladı. Şu anda gözlemevi, taramanın yüzde 12’sini tamamladı.
NASA’nın Jet Propulsion Laboratuvarı’nda gözlemsel kozmoloji uzmanı olan Jason Rhodes, “Euclid’den bireysel nesneler ve nesne gruplarına ait güzel, yüksek çözünürlüklü görüntüler gördük. Bu yeni görüntü, Euclid’in kapsayacağı gökyüzü alanının büyüklüğünün ilk ipuçlarını bize veriyor; bu da milyarlarca galaksinin ayrıntılı ölçümlerini yapmamızı sağlayacak,” dedi.
Görülmeyeni araştırmak
1920’lerde astronomlar Georges Lemaître ve Edwin Hubble, evrenin doğumundan bu yana genişlediğini keşfettiler. Ancak 1990’larda başlayan araştırmalar, evrenin genişlemesinin 6 milyar yıl önce bir hız kazandığını gösterdi; bu hızlanmanın nedeni hâlâ bir muamma.
Karanlık enerjinin ve karanlık maddenin gerçek doğasını anlamak, astronomların evrenin ne ile oluştuğunu, genişlemesinin zamanla nasıl değiştiğini ve yerçekimini anlamak için daha fazlasının olup olmadığını ortaya çıkarmasına yardımcı olabilir.
Karanlık madde ve karanlık enerjinin, galaksiler ve yıldızlar gibi nesnelerin evrende dağılımı ve hareketinde de rol oynadığı düşünülüyor.
Euclid, 10 milyar ışık yılı uzaktaki milyarlarca galaksiyi gözlemlemek üzere tasarlandı ve karanlık enerjinin zamanla maddeleri nasıl çekip ayırdığını ortaya çıkarmayı amaçlıyor. Bu gözlemler, Euclid’in son on milyar yıl boyunca evrenin nasıl evrildiğini görmesini sağlayacak.
Gözlemleri sırasında teleskop, 1.5 milyar galaksiyi ve içindeki yıldızları kataloglayarak astronomlar için her galaksinin kütlesi ve yıldız oluşum hızı gibi değerli veriler toplayacak.
Euclid’in ilk görüntüleri, gelecekte ortaya çıkaracağı daha geniş haritanın umut verici bir önizlemesini sunuyor.
