Mars’taki toz fırtınaları, şimdiye kadar çoğunlukla robotik misyonlar için bir risk olarak ele alındı. Bu fırtınalar, elektronik sistemlerde aksamalara yol açabiliyor ve güneş panellerinin üzerine birikerek enerji üretimini engelleyebiliyor. 2018 ve 2022 yıllarında, NASA’nın Opportunity keşif aracı ve InSight iniş aracı, toz fırtınaları nedeniyle çalışamaz hale gelmişti.
Ancak bilim insanları, insanlı görevlerde bu fırtınaların çok daha büyük riskler taşıyabileceğini belirtiyor. NASA ve Çin İnsanlı Uzay Ajansı (CMS), önümüzdeki yıllarda astronotları Mars’a göndermeyi planlıyor.
Bu görevler sırasında mürettebatın aylarca yüzeyde çalışması ve uzun süreli yaşam alanları kurması bekleniyor.
Mars’ta her 687 Dünya gününe denk gelen bir Mars yılı boyunca, gezegenin güney yarımküresinde yaz mevsimine denk gelen dönemde bölgesel toz fırtınaları yaşanıyor.
Her üç Mars yılında bir (yaklaşık beş buçuk Dünya yılı), bu fırtınalar o kadar büyüyor ki tüm gezegeni kaplayarak Dünya’dan bile görülebilir hale geliyor.
Mars tozu neden tehlikeli?
Araştırmayı yöneten USC Tıp Fakültesi’nden Dr. Justin L. Wang ve ekibi, Mars tozunun insan sağlığı üzerindeki etkilerini detaylı şekilde inceledi. Çalışmaya NASA’nın Johnson Uzay Merkezi, UCLA Uzay Tıbbı Merkezi ve Colorado Üniversitesi Havacılık ve Uzay Mühendisliği Bölümü’nden araştırmacılar da katıldı.
Dr. Wang, Mars yüzeyinde bol miktarda bulunan bazalt ve nanofaz demirden kaynaklanan demir tozlarının, solunum yolu hastalıklarına yol açabileceğini belirtti. Mars tozundaki silika (silisyum dioksit) ise doğrudan akciğer rahatsızlıklarına neden olabiliyor.
Ayrıca Mars’taki toz parçacıklarının boyutu, akciğerlerdeki mukus tabakasının dışarı atabileceğinden daha küçük olduğu için vücutta birikerek hastalıklara yol açabiliyor.
Ay’daki deneyimler uyarıcı olabilir
NASA’nın Apollo görevlerinde, astronotlar Ay tozunun kıyafetlerine yapıştığını ve uzay aracının içine taşındığını bildirmişti. Dünya’ya döndüklerinde ise öksürük, boğaz tahrişi, göz sulanması ve bulanık görme gibi belirtiler yaşadıklarını rapor etmişlerdi.
2005 yılında NASA tarafından yapılan bir çalışma, Ay tozuna maruz kalan Apollo astronotlarının deneyimlerini değerlendirerek en büyük sağlık risklerinin solunum tahrişi ve görme sorunları olduğunu ortaya koydu. Mars tozunun ise içeriğindeki toksik maddeler nedeniyle daha büyük bir tehdit oluşturduğu düşünülüyor.
Mars yüzeyindeki regolit adı verilen toprak, yüksek miktarda perklorat, demir oksit (pas), silika, jips ve krom, berilyum, arsenik ile kadmiyum gibi zehirli metaller içeriyor. Bu elementlerin insan sağlığı üzerindeki etkileri Dünya’da kapsamlı şekilde araştırılmış olsa da, Mars’taki miktarları henüz tam olarak bilinmiyor.
Tedavi zor, önlem almak şart
Dr. Wang ve ekibi, Mars görevlerinde mürettebatın maruz kalabileceği hastalıkların tedavisinin oldukça zor olacağını vurguluyor. Dünya ile Mars arasındaki mesafe nedeniyle, hastalanan bir astronotun hızla Dünya’ya getirilmesi mümkün olmayacak. Ayrıca mikro yerçekimi ve radyasyon gibi faktörlerin insan vücudu üzerindeki olumsuz etkileri, hastalık riskini daha da artırabilir.
Araştırmacılar, en önemli önlemin Mars tozunun yaşam alanlarına girmesini engellemek ve filtreleme sistemleri ile tozu ortamdan uzaklaştırmak olduğunu belirtiyor. Ancak, Mars fırtınalarının temiz bir ortam sağlamayı zorlaştıracağı düşünülüyor.
Bunun yanında, bazı vitamin ve minerallerin toksik maddelerin etkilerini azaltabileceği belirtiliyor. Örneğin, C vitamininin krom maruziyetine karşı koruyucu olabileceği, iyotun ise perkloratın tiroid üzerindeki etkilerini hafifletebileceği ifade ediliyor. Ancak, aşırı C vitamini tüketiminin böbrek taşı riskini artırabileceği, fazla iyotun ise tiroid hastalıklarına yol açabileceği uyarısında bulunuluyor.
NASA ve diğer uzay ajansları, bu tür sağlık risklerini azaltmak için özel koruyucu kaplamalar, elektrostatik spreyler ve tozu uzaklaştırabilecek yeni teknolojiler üzerinde çalışıyor. Artemis Programı ve gelecekteki Mars görevleri ilerledikçe, uzay tıbbı alanında da önemli gelişmelerin yaşanması bekleniyor.
