Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun (TİHEK), kararına göre, Ankara 1 No’lu Barosuna kayıtlı görme engelli avukat O.S, görme engelli avukatlar için 2009’da baro kütüphanesinde oluşturulan kitap tarama ünitesi uygulamasının, mevcut baro yönetimince 20 Ağustos 2023’te sonlandırılması üzerine kuruma başvurdu.
Başvuru dilekçesinde, baro yönetiminden, “yayınevlerinin zarara uğradığı”, “altyapının kurulamadığı” ve “eski olan kitap tarama cihazının yerine yenisinin alınmasının maddi külfet yaratacağı” gibi gerekçelerle kitap tarama faaliyetlerinin durdurulduğu yanıtını aldığını belirten O.S, baroya 23 bin 700 lira gönderildiğini ancak kitap tarama faaliyetinin başlatılmadığını aktardı.
Baro kütüphanesinde avukatlara sunulan eserlere, görme engeli nedeniyle erişememesinin ayrımcılık yasağının ihlali olduğunu ifade eden O.S, mağduriyetinin giderilmesini talep etti.
Başvuru kapsamında yazılı görüşü istenen Ankara 1 No’lu Barosu, görüşünde 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun (FSEK) ek 11. maddesinde “yetkili kuruluşların engelliler için eseri çoğaltmasının ihtiyaç kadar amacına uygun olarak kullanım ve ticari amaç gütmeme şartlarını taşıması gerektiği”nin hükme bağlandığını belirtti.
Marakeş Anlaşması’nda ise sadece amacı dışında kullandırılamama şartının öngörüldüğü ifade edilen görüşte, baro tarafından kurulması planlanan Görme Engelliler Kütüphanesinin FSEK ek 11. maddedeki istisna kapsamına dahil olmadığı, bu nedenle başvuranın talebine olumlu yanıt verilemediği öne sürüldü.
Başvuruda, engellilik temelinde ayrımcılık yasağı ihlali yapıldığına hükmeden TİHEK, Ankara 1 No’lu Barosuna üst sınırdan 141 bin 934 lira idari para cezası verdi.
Kararın gerekçesinden
TİHEK’in kararında, engellilerin tüm hak ve hizmetlerden yararlanması için fırsat eşitliğinin sağlanması zorunluluğunun, gerek uluslararası sözleşmelerde gerekse ulusal mevzuatta yer aldığı vurgulandı.
Bu kapsamda baronun engellilik temelinde ayrımcılık yapmama yükümlülüğü bulunduğunun ortada olduğuna işaret edilen kararda, şunlar kaydedildi:
“Herkes, hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanmada eşittir ve engelliğe dayalı ayrımcılık yasaktır. Dolayısıyla muhatap baro, kendisine üye avukatlara kütüphane hizmeti sunarken avukatlar aleyhine ayrımcılık yapamaz. Başvuran, aidatını ödeyen baro mensubu olarak, diğer meslektaşları gibi baro tarafından sunulan hizmetlere tam ve eşit koşullarda erişim hakkına sahiptir.
Görme engeli olmayan avukatların, baro tarafından sunulan kütüphane hizmetinden yararlanmasında herhangi bir engel bulunmazken, görme engelli avukatların kütüphane hizmetinden yararlanamamasının baronun meslek kuruluşu olarak yerine getirmesi gereken görev ve yükümlülükleriyle de bağdaştığı söylenemeyecektir.”
Baronun, 2009 ila 2023 yılları arasında kitap tarama faaliyetlerine devam ettiğinin anlaşıldığı kaydedilen kararda, “Baronun FSEK ek 11. madde kapsamında istisna kapsamında kalmadığını belirterek daha önce devam ettirdiği kitap tarama uygulamasına 2023 yılında son vermesinde, uygulamanın meşru amacını ortaya koyamadığı değerlendirilmektedir. Dolayısıyla muhatap baro tarafından yapılan farklı muamelenin nesnel ve makul bir şekilde haklılaştırılamadığı kanaati hasıl olmuştur.” ifadeleri yer aldı.
